Ni konservas la liberecon, ĉar la homo estas konstituita tiel,
ke, kiom ajn grandaj estas ties pekoj, ĉiam eblas al li
konvertiĝi, ŝanĝi, plibonigi kaj savi sin. Li ankaŭ povas
daŭrigi peki ĝis li estas perdita, sed tio, kion tio diras,
estas, ke libereco estas interna al ties estaĵo kaj boneco. Ĝi
ne estos bona krom kiam li libere agas aŭ deziras bonon. Kaj pro
tiu ĉi metafizika libereco, kiu estas propra al ĝi, ni ŝuldas al
ĝi respekton. Ni povas montri al la perdita persono la ĝustan
vojon, sed nur per siaj okuloj li povas esti certa, ke tio estas
la ĝusto; Ni malfermos la pordojn de la patrodomo al la
malŝparema filo, sed li estos tiu, kiu revenos al ĝi sur siaj
piedoj; Ni montros la eraron al la malĝustulo, sed la deziro al
la vero devos ekesti el lia propra animo. Jen kio koncernas
moralan liberecon. Ekstera aŭ politika libereco venas de la
komuna rekono de tiu intima aŭ morala liberecoj. Ĉar homo ne
povas fari bonon, se li ne agas libere, ni devas respekti lian
liberecon kiel eble plej multe. Se ni alfrontus la naturan
homon, kiel li venis el la manoj de la Kreinto, la reganto
bezonus nenion alian ol klarigi siajn devojn al li. Sed ĉar,
laŭ Sankta Anselmo, la homo koruptis la naturon, kaj tiam la
koruptita naturo koruptis la homon, tiel ke ni kaj tiuj ĉirkaŭ
ni estas falintaj kaj malfortaj homoj, ni devas organizi
societojn tiel, ke ili sin gardu kontraŭ pasioj. kaj malbonoj de
homoj, samtempe ke ili instigas ilin fari bonon. La problemo
estas parte nesolvebla, ĉar kun malbonaj homoj ni ne povas
konstrui tiajn bonegajn societojn, kiuj ĉiam rekompencas la
virton kaj punas la malvirton. Sed estas fakto, ke ĉiuj socioj,
pro memkonservado, devas kuraĝigi la individuojn servi al ili
kaj malinstigi ilin damaĝi kaj perfidi ilin; kaj, aliflanke,
estas ankaŭ fakto, ke nia religio instigas en la homoj kaj
komunumoj malavaran spiriton de universala servo, en kiu
homoj ĵus puriĝis de origina peko. Jen la signifo de kristana
libereco. Sed ĉu ekzistas iu moderna ideo pri libereco, kiu
ne estas kunfandita en la kristanan spiriton?
Bertrand Russell estas konata en Anglio kiel la filozofo de liberalismo. Komence de la jarcento li verkis eseon: La Adoro de Libera Homo, kiun finiĝis per alineo kiu kaŭzis sensacion:
Mallonga kaj malpotenca estas la vivo de la homo: malrapida kaj certa sorto falas senkompate kaj mallume sur lin kaj lian rason. Blinda al bono kaj malbono, senindulge detrua, ĉiopova materio ruliĝas laŭ sia neforgesebla vojo. Homo, hodiaŭ kondamnita perdi la estaĵojn. li plej amas, morgaŭ trapasi la portalon de la ombroj, restas nur karesi, antaŭ ol la bato falas, la noblajn pensojn, kiuj noblas lian efemeran tagon, malŝatante la malkuraĝajn terurojn de la sklavo de la destino, adori en la sanktejo; siaj propraj manoj konstruis sen timi la imperion de la hazardo, por konservi la spiriton liberan de la arbitracia tiraneco, kiu regas ilian eksteran vivon, fiere defiante la nerezisteblajn fortojn, kiuj toleras por tempo ilian konon kaj sian kondamnon; Laca kaj nefleksebla Atlaso, la mondo kiun ĝiaj propraj idealoj formis, malgraŭ la piedprema marŝo de senkonscia potenco.
Du generacioj de anglaj intelektuloj maldekstre enmemorigis ĉi tiun paragrafon. Malgraŭ tio, mi kuraĝos diri, ke neniu modere filozofia spirito povos vidi en li pli ol altsonan kaj zorgeman, sed kavan kaj kontraŭdiran retorikon. Ĉar estas tre vere, ke la penso de la homo, kiel li diras en alia alineo, estas libera, ekzameni, kritiki, koni kaj krei imagopove, dum liaj eksteraj agoj, unufoje plenumitaj, eniras la fatalan radon de kaŭzoj kaj efikoj. Ke la homo povas kritiki la mon don nur pruvas, ke, en certa senco, li estas ekster kaj super ĝi, kio ne signifas, logike, sed ke estas io en la homo, kiu venas de ia konscia potenco supera al la mondo. Sed diri, ke la mondo estas malbona, ĉar ĝi estas potenco, kaj ke ni devas ĝin malakcepti per la tuta animo, kaj ke la homo estas bona, ĉar li ĝin malakceptas, kaj ke lia devo estas konduti kiel Prometeo kaj heroe kaj obstine defii la malamikan mondon, kvankam aliflanke, oni devas rezigni pri sia neforgesebla tiraneco, kaj ke tiu ĉi kredo de senpova ribelo ŝajnis dum tridek jaroj la bazo de filozofio kaj politiko, estas same nekompreneble kiel la aserto, ke la libereco de la homo estas nenio krom la rezulto de la hazarda lokigo de atomoj. Estas absurde diri al ni, ke la libereco estiĝas el la sorto kaj la hazardo, same kiel estas same kontraŭdire eligi nian konsciencon el la senkulpeco de la naturo. Estas homoj por ĉio. Dum la jaroj en kiuj s-ro Bertrand Russell verkis sian alineon, la poeto John Davison sinmortigis, konvinkite, ke, post kiam la danco de la atomoj produktis la konscion de la homo kaj sian propran poezion, kiu estis la konscio de la konscio, ne restis al la universo plia etapo ol reveni al la senkonscio. Tial li mortigis sin. Nur, kiel la ĉielo deklaras la gracon de Dio, la vizaĝo de la tero, transformita de la mano de la homo en tiaj grandegaj etendaĵoj, proklamas nian potencon kaj estas certa pruvo, ke eĉ por ekstera agado la homa gento bezonas submetiĝi al sorto, ĉar ĝi subigas kaj malsovaĝigas ĝin per sia dia fajrero.
En
tiu fajrero, kaj ne en ia determinismo, estas la origino de la
morala libereco de la homo. La nekredantoj ne sukcesas fondi
ĝin. Nek politika libereco. Stuart Mill subtenis liberalismon
por ke ĉiaj karakteroj estu produktitaj en la mondo, kaj,
ĉefe, por ke la vero ĉiam havu la ŝancon venki super malvero,
kaj ne nur kontraŭ la maltoleremo de la aŭtoritatoj, sed ankaŭ
kontraŭ la premo. socia, ĉar en Anglio, li diris: kvankam
la jugo de la leĝo estas pli malpeza, tiu de opinio estas eble
pli peza ol en aliaj eŭropaj landoj. Ĝojante per ĉiaj
bojkotoj, Stuart Mill skribis sian faman diron: Se la tuta
homaro krom unu estus de la sama opinio, kaj nur unu homo de
la malo, la homaro ne plu havus rajton silentigi tiun
personon, se li povus, por silentigi la homaron. Stuart
Mill pensis la tutan tempon pri la kazoj de Sokrato kaj Jesuo
Kristo, kvazaŭ ĉirkaŭ ĉiu angulo estus Kristo kaj Sokrato, kiujn
la obskurantismo de Registaro aŭ socio ne permesas disvastigi
ilian savan ideon, sed la vera La problemo estis, eĉ tiam, tiun
formulon, kiun Netchaieff registris baldaŭ poste en sia Katekismo
de la Revoluciulo, kiam li diris: Kontraŭ
korpoj, perforto; kontraŭ animoj, mensogoj. Ne estas tre
verŝajne, ke maltoleremo sukcesos silentigi Kriston aŭ
Sokraton. La damaĝo, kiun la modernaj socioj devas alfronti,
estas la disvastiĝo de mensogoj, kalumnioj, fifamigoj,
pornografio, malmoraleco ĉiaspeca, fare de agitantoj kaj
fanatikuloj, perversuloj kaj ambiciuloj, kiuj kaŝiĝas
malantaŭ Sokrato kaj Kristo kaj en Stuart Mill kaj en ĉiuj
martiroj de maltoleremo kaj defendantoj de libereco proklami
siajn malveraĵojn, same kiel la malbonaj artistoj de ĉi tiuj
jaroj rifuĝas en la nekomprenon, de kiu Eduardo Manet kaj
Ricardo Wagner estis viktimoj siatempe por proklami, ke ties
groteskaĵoj estas super la kompreno de sia popolo. Ni vivas
sub la reĝimo de mensogoj. Nacioj kalumnias unu la aliajn
senpune, kio igas ilin vivi en konstanta morala milito, sed
Internacia Kortumo de Vero ne estos kreita por ripari tion ĝis
oni rekonos ke, en aferoj de informado kaj kritiko, ekzistas
objektivaj kanonoj de vero kaj trompo, de kio estas lica kaj kio
estas netolerebla. En la interna vivo rajtas prosperi gazetaro
kiu, en la plej bona kazo, faras justecon nur al fremduloj aŭ
malamikoj, sed kiu sin dediĉas al altigi siajn amikojn aŭ
samreligiulojn, kio almenaŭ implicas la malbeligon de la
valorskaloj. Aliflanke, ne ekzistas vera konkurenco inter
agrablaj malveraĵoj, kiuj flatas popolajn pasiojn, kaj
malagrablaj veroj, kiuj vane klopodos kontraŭbatali ilin. Pri
tiu ĉi temo oni povus verki multajn ĉapitrojn, sed sufiĉas
diri, ke libereco de penso devas konduki al la triumfo de
malvero kaj mensogo.
