Ĉapitro 52
La grandega sekvantaro de lia sankteco restis ankoraŭ en la atendejo, sed kvazaŭ fendita du partoj. De unu flanko Herhor,
Mefres kaj kelkaj pli maljunaj pastroj, de la alia ĉiuj generaloj, civilaj oficiroj, kaj la plejmulto da junaj pastroj.
La agla okulo de l' faraono tuj rimarkis la dividon de la
altranguloj, kaj en la koro de la juna estro ekflamis ĝoja
fiero.
"Kaj jen, ne eltirante la glavon, mi akiris venkon!..." ―pensis
li.
La altranguloj pli kaj pli malkaŝe foriĝis de Herhor kaj Mefres.
Neniu dubis, ke ambaŭ ĉefpastroj, ĝis hodiaŭ plej potencaj en la
ŝtato, ne posedas la favoron de l' faraono.
Nun la sinjoro transiris en la manĝoĉambron, kie antaŭ ĉio
mirigis lin la nombro de la servantaj pastroj kaj de la pladoj.
―Mi devas manĝi ĉion ĉi? ―demandis li, ne kaŝante sian miron.
La pastro, zorganta pri la kuirejo, klarigis al la faraono, ke
la manĝoj, kiujn ne uzos lia sankteco, iros ofere al la
dinastio.
Kaj dirante tion, li montris la vicon de statuoj, starantaj apud
la muroj.
La sinjoro ekrigardis la statuojn, kiuj havis tian aspekton,
kvazaŭ oni nenion donadus al ili, kaj poste la pastrojn, kies
vizaĝoj estis freŝaj, kvazaŭ ili manĝus ĉion, kaj li postulis
bieron kaj soldatan panon kun ajlo.
La supera pastro ŝtoniĝis de mirego, sed li ripetis la postulon
al la malsupera. Ĉi tiu ŝanceliĝis, sed ripetis la postulon al
servaj knaboj kaj knabinoj. La knaboj, ŝajnis, ne kredi al la
propraj oreloj, sed tuj ili diskuris en la tuta palaco.
Post kvaronhoro ili revenis timigitaj, murmuretante al la
pastroj, ke nenie estas soldata pano kaj ajlo.
La faraono ekridetis kaj ordonis, ke de nun neniam manku en la
kuirejo simplaj manĝoj. Poste li manĝis kolombon, pecon da fiŝo,
tritikan bulkon kaj trinkis iom da vino.
Li konfesis en la animo, ke la manĝo estis preparita bone kaj la
vino estis bonega. Sed li ne povis forpeli la penson, ke la
kortega kuirejo devas engluti eksterordinarajn sumojn.
Bruliginte incenson por la honoro de la antaŭuloj, la monarĥo
iris en la reĝan kabineton, por aŭskulti la raportojn.
Herhor venis la unua. Li sin klinis antaŭ la sinjoro multe pli
profunde, ol li faris tion salutante la monarĥon, kaj kun granda
emocio gratulis lin pri la venko super Libianoj.
―Via sankteco ―diris li ―sin ĵetis sur Libianojn, kiel Tifono
sur la mizerajn tendojn de la vagantaj en la dezerto. Vi gajnis
grandan batalon kun tre malgrandaj perdoj kaj per unu svingo de
via glavo vi finis la militon, kies finon ni, simplaj homoj, ne
povis antaŭvidi.
La faraono sentis, ke lia malamikeco al Herhor komencas
malfortiĝi.
―Kaj tial ―daŭrigis la ĉefpastro ―la plej alta kolegio petegas
vian sanktecon, ke vi destinu por la bravaj regimentoj dek
talentojn da rekompenco... Kaj vi mem, ĉefa militestro, permesu
aldoni al via nomo la epiteton: "Venka!..."
Kalkulante je la juneco de l' faraono, Herhor iom troigis la
flaton. La sinjoro baldaŭ trankviliĝis kaj subite demandis:
―Kian epiteton vi donus al mi, se mi neniigus la asirian armeon
kaj plenigus niajn templojn per la trezoroj de Ninivo kaj
Babilono?...
"Li do ĉiam pensas pri tio!..." ―diris al si la ĉefpastro.
La faraono, kvazaŭ por konfirmi liajn dubojn, ŝanĝis la temon de
l' interparolado kaj demandis:
―Kiom da soldatoj ni havas?
―Ĉi tie, apud Memfiso?...
―Ne, en la tuta Egipto.
―Via sankteco havis dek regimentojn... ―diris la ĉefpastro. ―La
respektinda Nitager ĉe la orienta limo havas dek kvin... Dek
estas en la sudo, ĉar Nubio komencas boli... Kvin staras
garnizone en la tuta lando.
―Kune kvardek ―diris la faraono post pripenso. ―Kiom da soldatoj
tio estas?
―Ĉirkaŭ sesdek mil...
La sinjoro salte leviĝis de la seĝo.
―Sesdek, anstataŭ cent dudek?... ―ekkriis li. ―Kion tio
signifas?... Kion vi faris kun mia armeo?...
―Ni ne havis sufiĉajn rimedojn por pli granda nombro...
―Ho dioj!... ―diris la faraono, kaptante sin je la kapo. ―Post
unu monato atakos nin Asirianoj!... Ni ja estas senarmigitaj...
―Kun Asirio ni havas provizoran traktaton ―intermetis Herhor.
―Virino povus tiel respondi, sed ne milita ministro ―eksplodis
la sinjoro. ―Kion valoras traktato, post kiu ne staras armeo?...
La duono de la armeo, kiun posedas la reĝo Assar, povus frakasi
nin hodiaŭ.
―Volu trankviliĝi, sankta sinjoro. Ĉe la unua sciigo pri la
perfido de Asirianaj, ni havus duonmilionan armeon...
La faraono ridis antaŭ lia nazo.
―Kian?... De kie?... Vi freneziĝis, pastro!... Vi fosas en la
papirusoj, sed mi sep jarojn servas en la armeo kaj preskaŭ
ĉiutage partoprenas en ekzercoj kaj manovroj. Kiamaniere post
kelke da monatoj vi havos duonmilionan armeon?...
―Alkuros ĉiuj nobeluloj...
―Mi ne bezonas viajn nobelulojn!... La nobeluloj ne estas
soldatoj.
Por duonmiliona armeo oni bezonas almenaŭ cent kvindek
regimentojn kaj ni, kiel vi mem diras, posedas nur kvardek...
Kie do la homoj, kiuj hodiaŭ paŝtas la brutojn, plugas la teron,
knedas potojn aŭ drinkas kaj faras nenion, kie ili lernos la
militan metion?... egiptanoj estas mizera materialo por
soldatoj; mi scias tion, mi ja vidas ilin ĉiutage... Libiano,
greko, ĥeto, ankoraŭ infano, uzas la pafarkon kaj ŝtonĵetilon
kaj perfekte svingas la bastonegon; post unujara lernado li jam
scias bone marŝi. Sed egiptano apenaŭ post trijara laboro
komencas marŝi, kiel soldato. Vere estas, ke post du jaroj li
jam kutimas al la glavo kaj lanco, sed eĉ kvar jaroj ne sufiĉas
al li por trafe ĵeti sagojn... Do post kelke da monatoj vi povus
havi ne armeon, sed duonmilionan bandon, kiun tuj frakasos
alia bando, la asiria. Ĉar kvankam la asiriaj regimentoj estas
malbone ekzercitaj, sed la asiria soldato scias ĵeti ŝtonojn
kaj sagojn, haki kaj piki, kaj antaŭ ĉio li havas la atakemon de
sovaĝa besto, kiu tute mankas al la delikata egiptano. Ni rompas
la malamikon per tio, ke niaj disciplinitaj kaj ekzercitaj
soldatoj estas kiel murrompiloj: oni devas mortigi duonon da
soldatoj por detrui la kolonon. Sed sen ekzercita kolono ne
ekzistas egipta armeo.
―Saĝan veron diras via sankteco ―respondis Harhor al la
spireganta faraono. ―Nur la dioj tiel konas la aferojn... Mi
ankaŭ scias, ke la fortoj de Egipto estas malgrandaj, ke por
krei ilin necesaj estas multaj jaroj da laboro... Jen kial mi
volas fari traktaton kun Asirio.
―Vi ja jam faris...
―Provizoran. Sargon, vidante la malsanon de via patro, kaj
timante vian sanktecon, prokrastis la aferon ĝis via suriro sur
la tronon.
La faraonon ree ekregis kolero.
―Kio?... ―ekkriis li. ―Ili do efektive pensas preni Fenicion?...
Kaj ili supozas, ke mi subskribos la honton de mia regado?...
Malbonaj spiritoj ekregis vin ĉiujn!...
La aŭdienco estis finita. Ĉi tiun fojon Herhor falis sur la
vizaĝon, kaj revenante de la sinjoro, meditis en sia animo:
"Lia sankteco aŭskultis la raporton ĝis la fino, li do ne
forĵetas miajn servojn... Mi diris al li, ke li devas subskribi
la traktaton kun Asirio, la plej malfacila afero do estas
finita... Li ŝanĝos sian opinion, antaŭ kiam Sargon venos duan
fojon... Sed li estas leono, eĉ ne leono, sed furioza elefanto,
ĉi tiu junulo... Tamen li ja nur tial fariĝis faraono, ke li
estas nepo de ĉefpastro!... Li ankoraŭ ne komprenis, ke la samaj
manoj kiuj levis lin tiel alten..."
En la vestiblo la nobla Herhor haltis, pensis momenton, fine
anstataŭ reveni hejmen, iris al la reĝino Nikotris.
En la ĝardeno estis nek virinoj, nek infanoj; el la dissemitaj
palacetoj flugis ĝemoj: la virinoj, apartenantaj al la domo de
la mortinta faraono, ploris tiun, kiu foriris al la Okcidento.
Ilia ĉagreno, ŝajnas, estis sincera.
Dume en la kabineton de l' sinjoro venis la plej alta juĝisto.
―Kion diros al mi, via ekscelenco? ―demandis la sinjoro.
―Antaŭ kelke da tagoj okazis io eksterordinara en Teboj
―respondis la juĝisto. ―Iu kamparano mortigis la edzinon kaj
tri infanojn kaj li mem dronigis sin en sanktan lageton.
―Ĉu li estis freneza?
―Ŝajnas, ke li faris tion pro malsato.
La faraono ekmeditis.
―Stranga okazo ―diris li ―sed mi volus aŭdi ion alian. Kiaj
krimoj estas la plej oftaj en la lasta tempo?
La plej alta juĝisto ŝanceliĝis.
―Parolu sentime ―diris la sinjoro malpacience ―kaj nenion
kaŝu de mi. Mi scias, ke Egipto falis en marĉon, mi volas ĝin
eltiri, mi do devas scii ĉion malbonan...
―La plej oftaj... la plej ordinaraj krimoj estas la ribeloj...
Sed nur la popolaĉo ribelas... ―rapidis aldoni la juĝisto.
―Mi aŭskultas ―intermetis la sinjoro.
―En Kosem ―daŭrigis la juĝisto ―ekribelis regimento de
masonistoj kaj ŝtonistoj, al kiuj oni ne donis ĝustatempe la
necesajn aferojn.
En Seĥem la kamparanoj mortigis la skribiston, kiu kolektis la
impostojn... En Melcatis kaj Pi-hebit kamparanoj detruis la
domojn de la feniciaj farmantoj... Apud Kasa ili ne volis
rebonigi kanalon, pretendante, ke por ilia laboro devas pagi al
ili la ŝtata trezorejo... Fine, en la porfiraj minejoj la
kondamnitoj batis la gardistojn kaj volis forkuri al la maro...
―Ĉi tiuj novaĵoj tute ne surprizas min ―respondis la faraono.
―Sed kion vi pensas pri ili?
―Antaŭ ĉio oni devas puni la kulpajn...
―Kaj mi pensas, ke antaŭ ĉio oni devas doni al la laboristoj,
kion ili rajte postulas ―diris la sinjoro. ―Malsata bovo kuŝiĝas
sur la tero, malsata ĉevalo ŝanceliĝas sur la piedoj kaj
ĝemas... Do ĉu oni povas postuli, ke malsata homo laboru kaj ne
plendu?
―Via sankteco do... ―Pentuer elektos esploran komitaton
―interrompis la faraono. ―Dume mi ne volas, ke oni punu...
―Sed tiam eksplodos ĝenerala ribelo!... ―ekkriis la terurita
juĝisto.
La faraono apogis la barbon sur la manoj kaj meditis.
―Bone! ―diris li post momento. ―La tribunaloj faru sian devon,
sed delikate... Pentuer komencu la esploron ankoraŭ hodiaŭ...
Vere ―aldonis li post momento ―pli facile estas decidiĝi en la
batalo, ol en la senordo, kiu ekregis Egipton...
Post la foriro de la plej alta juĝisto, la faraono alvokis
Tutmozison. Li ordonis al li en sia nomo saluti la armeon,
revenantan de Sodaj Lagoj, kaj disdoni dudek talentojn al la
oficiroj kaj soldatoj.
Poste la sinjoro ordonis, ke venu Pentuer, kaj dume akceptis la
grandan kasiston.
―Mi volas scii, kia estas la stato de la trezorejo?
―Ni havas ―respondis la altrangulo ―en la nuna momento la
valoron de dudek mil talentoj en la grenejoj, staloj, provizejoj
kaj kestoj. Sed la impostoj alflugas ĉiutage.
―Ankaŭ la ribeloj ĉiutage ―respondis la faraono. ―Kaj kiaj estas
entute la enspezoj kaj elspezoj?
―Por la armeo ni elspezas ĉiujare dudek mil talentojn... Por la
kortego de via sankteco du ĝis tri mil talentojn ĉiumonate...
―Kaj poste?... Kio ankoraŭ?... Kaj la publikaj laboroj?...
―En la nuna momento ili estas farataj senpage ―diris la granda
kasisto, mallevante la kapon.
―Kaj la enspezoj?...
―Ni elspezas tiom, kiom ni havas... ―murmuretis la kasisto.
―Ni do havas kvardek aŭ kvindek mil talentojn jare ―respondis la
faraono. ―Kie estas la resto?...
―Kiel garantiaĵo ĉe la Fenicianoj, ĉe bankieroj kaj
komercistoj, fine ĉe la sanktaj pastroj...
―Bone ―respondis la sinjoro. ―Sed ekzistas ja la netuŝebla
trezorejo de la faraonoj en oro, plateno, arĝento kaj juveloj.
Kiom ĝi valoras?...
―Jam antaŭ dek jaroj ĝi estis tuŝita kaj elspezita...
―Kiel?... Por kio?...
―Por la bezonoj de l' kortego ―respondis la kasisto ―por donacoj
al la nomarĥoj kaj temploj...
―La kortego havis enspezojn de la kurantaj impostoj, kaj ĉu la
donacoj povis elĉerpi la trezorejon de mia patro?...
―Oziriso-Ramzes, la patro de via sankteco, estis malavara
sinjoro kaj faris grandajn donacojn...
―Kiajn?... Kiel grandajn?... Mi volas fine scii tion... ―parolis
malpacience la faraono.
―Precizaj kalkuloj estas en la arĥivoj, mi memoras nur la
ĝeneralajn nombrojn...
―Parolu!...
―Ekzemple al la temploj ―respondis la kasisto ŝanceliĝante
―Oziriso-Ramzes donis dum sia feliĉa regado ĉirkaŭ cent urbojn,
cent dudek ŝipojn, du milionojn da brutoj, du milionojn da
sakoj da greno, cent dudek mil ĉevalojn, okdek mil sklavojn,
ĉirkaŭ ducent mil barelojn da biero kaj vino, tri milionojn da
panoj, tridek mil vestojn, tricent mil kruĉojn da mielo, oleo
kaj incenso... Kaj krom tio mil talentojn da oro, tri mil da
arĝento, dek mil da fandita bronzo, ses milionojn da floraj
kronoj, mil ducent statuojn de dioj kaj tricent mil juvelojn...
Aliajn nombrojn mi ne memoras, sed ĉio estas enskribita... [La
donacoj de Ramzes III al la temploj estis multe pli grandaj.]
La faraono kun rido levis la manojn supren kaj post momento li
terure ekkoleris kaj batante la tablon per la pugno, ekkriis:
―Plenmano da pastroj uzis tiom da biero, pano, kronoj kaj
vestoj, posedante proprajn enspezojn!... Grandegajn enspezojn,
kiuj kelkcenton da fojoj superas la bezonojn de ĉi tiuj
sanktuloj...
―Via sankteco bonvolis forgesi, ke la pastroj subtenas dekojn da
miloj da malriĉuloj, kuracas saman nombron da malsanuloj kaj
nutras kaj armas dekkelkon da regimentoj per la rimedoj de l'
temploj.
―Por kio ili bezonas regimentojn?... La faraonoj ja uzas ilin
nur dum la milito. El la malsanuloj ĉiuj preskaŭ pagas por si,
aŭ per mano aŭ per laboro. Kaj la malriĉuloj?... Ili ja laboras
por la temploj: portas akvon por la dioj, partoprenas en la
solenoj kaj, antaŭ ĉio, ludas rolon en la farado de l' mirakloj.
Tio estas ili, kiuj antaŭ la pordoj de l' temploj retrovas la
saĝon, vidadon kaj aŭdadon; iliaj vundoj resaniĝas, iliaj piedoj
kaj manoj reakiras la kapablon moviĝi, kaj la popolo, vidante
tiajn miraklojn, tiom pli fervore preĝas kaj tiom pli malavare
oferas al la dioj... La mizeruloj estas kvazaŭ bovinoj kaj
ŝafinoj de la temploj ili alportas puran profiton...
―Kaj tial ―ekkuraĝis intermeti la kasisto ―la pastroj ne
elspezas ĉion, sed amasigas kaj pligrandigas sian kapitalon...
―Por kio?
―Por ia subita bezono de l' ŝtato...
―Kiu vidis la kapitalon?
―Mi mem ―diris la altrangulo. ―La trezoroj, kolektitaj en
Labirinto, ne malgrandiĝas, sed kreskas de generacio al
generacio por ke...
―Por ke ―interrompis la faraono ―asirianoj havu de kie
preni, kiam ili invados Egipton, tiel bone administratan de
la pastroj! Mi dankas vin, granda kasisto ―aldonis li. ―Mi
sciis, ke la financa situacio de Egipto estas malbona. Sed mi ne
supozis, ke la ŝtato estas ruinigita... En la lando ribeloj, ni
ne havas armeon, la faraono estas en mizero... Sed la trezorejo
de Labirinto pligrandiĝas de generacio al generacio!... Se ĉiu
dinastio, nur dinastio, farus tiom da donacaj al la temploj,
kiom faris mia patro, Labirinto jam posedus dek naŭ mil
talentojn da oro, ĉirkaŭ sesdek mil talentojn da arĝento, kaj
kiom da greno, brutoj, tero, sklavoj kaj urboj, kiom da vestoj
kaj juveloj, ne povus kalkuli eĉ la plej bona matematikisto!...
La granda kasisto adiaŭis la sinjoron. Sed la faraono ankaŭ ne
estis kontenta; ĉar post mallonga konsidero ŝajnis al li, ke li
tro malkaŝe parolis kun siaj oficistoj.
