"Liberiga Stelo", sub kiu nomo stariĝis societo en Parizo en la jaro 1910, kun la statuta celo "batali por la malstarigo de la kapitalista socio, batali kontraŭ la religio, propagandi liberigajn ideojn" (5).

Sur tiu linio la numero 20ª de la ĉiumonata "Esperantista Labotisto" (kiun ni fotokopias), organo de la citita socialista asocio "Libetriga Stelo" (nov.1920), E. Adam (t. e. LANTI) instigas la Verdruĝulojn partopreni amase en la Praga Kongreso "kie ni devas esti multaj kaj fortaj".

En la januara numero de 1921 a sama gazeto daŭrigas la kampanjon: Ni deziras krei sennaciecan popolon. Ni volas senprokraste kutimigi al eksternacia pens-, sent- kaj agadkapablo. Kaj en la junia numero insistas pri samaj principoj: "Nia asocio ne devas esti politika organizaĵo, laŭ la mallarĝa senco dela vorto. Ĝi estu eduka, kleriga, helpa, realiga; tiele ĝi estos pli revoluciiga ol la politikaj partioj, kiuj celas precipe fari partianojn, ne konsciajn revoluciulojn, t.e. homoj en kies menso formalaperis la malnovaĵoj kaj eniris ecoj ebligantaj novan socisistemon.

Sub tiu etoso vere revoluciema okazis la fondkongreso en Prago, en aŭgusto 1921.
La SAT-membroj kaj la laboristaj Esperanto-Asocioj (LEA-oj) funkciantaj sub sama inspiro, sin montris tre efikaj pri la uzado de la lingvo, tre praktikaj impulsante la eldonadon de lernolibroj kaj socipolitikaj verkoj, kaj tre liberemaj por la diskutado de temoj plej diversaj en la mondo de la ideoj kaj progresemaj filozofioj. La fondo de SAT respondis al la absoluta bezono de laboristaj esperantistoj organiziĝi internaciskale kaj estis pro ili esperoplena promeso pri tute nova koncepto uzi la internacian lingvon kaj plifortigi la solidaron kaj la unuecon por klasbatalaj celoj.

SAT-moskvanoj fondis en junio 1922 altnivelan informan kaj literatusciencan revuon, "La Nova Epoko", kiu en oktobro 1923 fariĝis organo de SAT, aperinta ĉiumonate. Unu jaron poste ĝi lasis tiun oficialan taskon al nova gazeto, "Sennaciulo", aperinta ĉiusemajne redaktata de Norberto Bartelmes, uno el la plej kompetentaj redaktoroj, kujn mi iam konis en nia Movado.

De 1922 ĝis 1929 SAT saltis de tutemodesta internacia asocio konsistanta el 1.064 membroj ĝis 6.500. Ĝi publikigis du gazetojn, "Sennaciulo" kaj "Nova Epoko", kiu aperigis socipolitikajn temojn kaj plej gravajn ideojn pri la sennaciismo de LANTI. La utiopia idealo esperantista antaŭa al la unua mondmilito, ke per interkompreno "la homoj faros en konsento unu grandan rondon familian", fariĝis kaduka kaj evoluis en laboristaj medioj al la ideo pli pragmata, ke per Esperanto kaj klasbatalo pli facile oni detruos la lingvajn barojn, kaj tio enkondukos la laboristojn al nova pli justa socialisma sociordo...

Sed SAT ne estis escepto en la socio de tiu periodo, certe tre riĉa je diverseco de opinioj, kaj en ĝia sino floris laboristaj minoritatoj politike pensantaj tute malsame: de unu flanko la oktobra rusa revolucio kaj la ekonomia krizo en kapitalismaj landoj influis multajn laboristojn kiuj akceptis la tezon kaj principojn de komunistoj pri la socialaj spertoj en Sovet-Unio kaj decidis kredi, ke la dogmemo kaj diktaturo aplikataj en tiu lando (la unua socialisma ŝtato en la mondo), estis akceptindaj, ĉar ili apartenis al la unua fazo de laboristara revolucio. En tiuj tagoj SAT montriĝis favora al soveti-amika kriterio. Sed, en la alia flanko, socialdemokratoj kaj anarkistoj tute ne akceptis regreson de la individuaj kaj kolektivaj liberoj, eĉ en la nomo de revolucio. Efektive, en 1924 konsiderinda grupo de anarkistoj decidis forlasi SAT kaj fondis Tutmondan Ligon de Senŝtatanoj (TLES), iel proteston kontraŭ tiu soveti-amika sinteno.

Sed iom post iom la opinio de SAT pri Sovet-Unio ŝanĝiĝis kaj tiam estis tiu kolektivo unue menciita,  t.e., la komunista, kiu komencis fortan kritikon de nur kontraŭ la sennacismaj teorioj de la fondinto LANTI aperintaj en broŝuro "La Laborrista Esperantismo", kiuj prezentiĝis kiel doktrino de SAT, sed ankaŭ kontraŭ la gvidantoj mem de SAT. Tiu kritiko fariĝis eksterordinare agresema dum la kongreso en Gotenburgo (1928), kiam Ernest Drezen, altranga funkciulo en sia lando kaj prezidanto de Sovetrespublikana Esperantista Unio (SEU), furioze atakis artikolojn de LANTI kritikajn kontraŭ la politiko de Sovet-Unio. Tiel naskiĝis en SAT forta opozicio, kiu konstante montriĝis proksima al skismo.

VERKOJ KONSULTITAJ
(1) Aŭtobiografio de Julio Mangada Rosenörn. (Ne publikigita).
(2) "La Deknaŭajarcenta Hispanio", de Manuel Tuñón de Lara.
(3) "Analoj de la E-Movado en Hispanujo", du volumoj (1987), dua eldono, de Antonio Marco Botella.
(4) "Laborista E-Movado antaŭ la mondmilito", de G. P. Bruin.
(5) "Historio de SAT", (1921-1952).