Starpunktoj antaŭ lingvo-evoluo
La lukto kontraŭ la lingva evoluo estas perdota batalo. Tion asertas
lingvistoj kaj pruvas historio. Tiun principon, kiu laboras de kiam
lingvoj naskiĝis, povas nun bari eble la graveco de la amaskomunikiloj kaj
disvolvo de la fremdolingva instruado, pro tio ke ili bezonas stabilan
normlingvon (precipe ĉe la skriba medio). Pri Esperanto mi ne kuraĝas
paroli, ĉar la manko de perspektivo kaj ĝia aparta naturo postulas, ke oni
ne traktu la aferon sub samaj kondiĉoj kiel por aliaj lingvoj; sed tamen
la fama svisa lingvisto Ferdinand de Saussure ja aŭdacis vortigi: "...tiu
ĉi principo devas pruviĝi eĉ en la kazo de la artefaritaj lingvoj.
La kreanto posedas la lingvon dum ĝi ne disvastiĝas; sed de la momento
kiam ĝi plenumas sian rolon kaj iĝas komuna afero, oni ne povas ĝin regi
plu. (...) Ĉu Esperanto eskapos el la fatala leĝo? (...) Ĝi disvolviĝos
per leĝoj malsamaj ol tiuj de la pripensata kreado kaj oni ne plu povos
retroiri".(1)
Pri Esperanto do sufiĉu provizora la Saussure-aj vortoj kaj jen ni
transiru al trarigardo de l' konsideroj pri la lingvo-evolua fenomeno, kiu
ŝajnas necesa de natura vidpunkto (ĉio naskiĝas, kreskas kaj laste
mortas), sed neŝatata, nekonvena, obstaklenda) de socipolitika
startopunkto. Kiam lingvo atingas la tiel nomatan literaturan maturecon,
sin montras ia klopodo ĝin konservi tia kia ĝi aperas en difinita sinkrona
momento. La ŝtat-lingvoj fontas el fiksitaj normoj, jen bazitaj sur la
lingvo de la komunumo, kiu maturigis sian literaturon (kazo de la
toskana), jen sur tiu de la politike reganta komunumo (kazo de la
kastilia) aŭ jen sur ingvo en kiu doniĝas ambaŭ faktoroj (La Chaucer
Engish). Estas interese konstati kiel la ekzisto de politike stabila ŝtato
ŝajnas decide roli ĉe la fiksado (aŭ trudado) de difinita lingvo-formo.
Se reveni al nia punkto pri konservismo, ĉu tian agon oni povas teni
porĉiame? La konservistoj asertas ke jes, sed pro manio de perspektivo ili
ne rimarkas, ke malgraŭ ilia sinteno la lingvo fakte ŝanĝiĝadas, ĉar
natura fenomeno, la lingvo ne povas esti regata de malmultaj manoj kiuj
decidu ĉu ĝi estu tia aŭ alia en certa punkto de sia evoluo. La lingvon
regas ĝiaj parolantoj, kiel senkonscia forto kiu agadas iompostiome sur
ĝin. Konservismo estas do senutila, kaj peljofte malutila sinteno, ĉar
kreas antaŭjuĝoj kaj la senton de malĝusta lingvo en la
parolantoj kiuj, pro diversaj kialoj (uzo de alia dialekto aŭ socia
registro), apartiĝas de la lingvaĵo trudita de la konservistoj kiel idealan.
En niaj propraj lingvoj ni troviĝas do en iaspeca dulingva
situacio (lingvistike konata kiel diglosio); oni konas
la fantoman normon (de oni ne aktiva uzatan) kaj oni parolas sian propran
lingvon. Por kompreni, ekzemple, la hispanan lingvon de filmo, klera
andaluzo devas koni vortojn kiaj peonza, regaliz, tiesto, punta,
ktp, kvankam li uzus aliajn en sia normala parolo.
Lingvoj do evoluas laŭ multaj vojoj kiuj eskapas al konservemuloj. La
parola lingvo de la geografíaj dialektoj iĝas ĉiam pli malproksima de la
norma. La vortaro de la fakaj kaj sociaj ĵargonoj kaj slangoj kreskas
geometrivice, ĉar se le naturo ŝanĝiĝas, ankaŭ la lingvo ŝanĝiĝas. Antaŭ
tiu tohuvabojuo la konservisto povas nur verki senesperajn artikolojn sur
la paĝo de iu digna ĵurnalo...
Alberto FRANCO
(1) Esperantigo el Cours de linguistique générale,
Ferdinand de Saussure, Payot; París, 1986; p. 111.
