la Prezidanto de la Loka Komitato, bonvenigis nin en Tel Avivon, kaj prezentis al ni la prezidanton de la neokazinta Universala Kongreso en Tel Avivo en 1967, kaj ties partoprenontojn. Kortuŝan momenton.Kio signifas Tel?, estis mia demando kiam nia aviadilo surteriĝas en Izraelion la lastan 25-an de julio. Kunvojaĝantino ĝentile klarigis al mi, ke Tel estas monteto rezultanta el konstrui urbon sur ruinaĵoj de pli antikva urbo kelkajn fojojn. Aviv, mi lernis poste de junulino portante tiun belan nomon, signifas Printempo en la hebrea lingvo.
Temis pri la unua fojo, kiam ni esperantistoj kongresumis en Izraelio. En 1967 estis okazonta kongreson en tiu ĉi lando, sed la Milito de la Ses Tagoj malebligis tion, kaj la kongreso translokiĝis al Roterdamo.
Pro duhora malfruiĝo de nia aviadilo, ni ne povis atingi la kongresejon, Hotelon Dan Panorama, ĝis la sekvinta tagon. Pro tio ni ne povis plani sufiĉe bone nia kongresumado tiun tagon. Elstaras, kompreneble, la parolada malfermo de Prezidanto Enderby. Min ĝenis iomete, ke en la Stela Vivo senpaŭze -kongresa tagĵurnalo-, oni tranĉis la plej interesan ideon de la Prezidanto: li diferencigis inter naciismo kaj nacieco, en tio, ke la lasta estas jura ideo, pro kiu ni ricevas apartan pasporton. Naciismo, male, estas filozofio kiu kuŝas en la kapo de naciistoj, kaj kiu havas ne multon komunan al realo, sed preskaŭ tute al milito. Alia interesa ideo de Prezidanto Enderby estas, ke lingvo komuna ne sufiĉas por ke homoj interkomprenu. Alia bezona kondiĉo estas, evidente, ke oni volas intrekomprenon. Krom tiu parolado oni legis tiujn kutimajn vortojn de la Ĝenerala Direktoro de Unesko kaj la Ĝenerala Sekretario de la UN, veraj frapetoj sur nian dorson, kiu kompromitas neniun al nenio. Aliflanke oni povas taksi ilin kiel agnoskilo pri tio, ke ili scias, ke ni estas kaj ke ili gratulas nin. Amri Wandel,
la Prezidanto de la Loka Komitato, bonvenigis nin en Tel Avivon, kaj prezentis al ni la prezidanton de la neokazinta Universala Kongreso en Tel Avivo en 1967, kaj ties partoprenontojn. Kortuŝan momenton.
La alveno ne povis esti pli varma: 42Ŭ C, kaj 65% da humideco! Tio ne estis tro malbone por ni hispanoj, kiu senhezite kaj senkonscie trovas ombron laŭstratan, sed samideanoj de plimalvarmio certe suferis pri senakviĝo. Lokaj akvovendistoj 
jam pripensis tiun problemon, kaj po nur unu dolaro -ofte du- ni povis sekure malsoifi. Grava parto de mia budĝeto akviĝis, bedaŭrinde...
Ni ne emis partopreni la plaĝbalon en la Parko Ĉarles Kor', do ni promenetis laŭ grandega strando, kaj reiris hotelen por bone dormpretiĝi por la kongreseroj de la veninta tago. Tiam, ni povis legi en la kongresa kuriero, ke nia kongresurbo fondiĝis antaŭ 90 jaroj apud 4 000 jaraĝa urbo Jaffa kaj ke ĉefa strato de Tel Avivo estas Strato Zamenhof.
La merkredon 26-an de julio mi multe babiladis, kaj ĉirkaŭ la 6-a horo mi ĉeestis kunvenon pri Internacia Ĥoro. Ĉi-foje denove Dimitar Terziev ne venis -verŝajne pro manko da sano-, sed nun li ne sendis anstataŭlon, kiel li faris en Berlino.
Elena Puĥova -rusĉeĥa mirinda kantisto kaj pianisto- entreprenis tiun taskon, kun helpo de izraelino Tova Ben Cvi kaj dudeko da amatoraj kantantemuloj, kiel mi, sed ĉefe de ruso Miĥaelo Bronstein, kiu koncertis ankaŭ la 27-an sole. Ni rekunvenis ankoraŭ tri fojon pli, antaŭ nia prezento ene de la Internacia Vespero. Sed ni reiru al la Nacia Vespero, kiu okazis la 26-an kun iom da prokrasto. La sekvintan matenon polino plendis, ke franco raportis per la Stela Vivo, ke Kvankam la kvalito de la spektaklo estis tre kontentiga, oni povas bedaŭri, ke ĝi ne vere kongruis kun la kongresa temo. Dancistaro militvestita ne tre taŭge ilustris kulturon de paco, krome dum kongreso de pacamantoj. Nu, mi nur povis aserti, ke mi ne povintus diri tiun sintenon -kiun mi tute kunhavas al tiu franco- tiel ĝentile. Armeo -eĉ hazarde milito- estas kvazaŭ malsano, kiu eble oni devas trapasi, sed ĝi estas tute nenio por prifieri. Do, kial danci armevestita? Tiu dancado elvokis ĉe mia menso tiun sensencan krion de hispanaj legionanoj, vivu la morton! Aliflanke, la ensemblo dancista, nomita Anaĥnukan (ni etas ĉi tie, hebree), tre bele dancis, kaj kvankam oni konsideras ĝin vera izraela grupo, ĝi naskiĝis en Vilno, Litovio en 1956 kaj funkciis kaŝite por teni kaj konservi la judan kulturan heredaĵon ĉe la sovetia judaro. La spektaklo de ili dancita konsistis el 3 partoj: la unua honore al sefardoj, tiuj judoj forpelitaj de Hispanio en 1492, en kiu ni aŭdis muzikon kantatan en ladino (tiama hispana lingvo); la dua estis omaĝo al la rusaj judoj, kiuj venis en Izraelio en kvanto de miliono post 1989. Fine, la tria parto estis dediĉata al nuna Izraelio: ni vidis kelkajn el la pli ol mil dancoj kaj kantoj nunaj izraelaj. La koreografio volis reprezenti, laŭ mia kompreno, la nunan vivon de Izraelio, kaj eble tial la armeaj vestoj aperis.
La ĵaŭdon 27-an mi aŭskultis Profesoron Tonkin paroli pri ŝekspiraj dramoj. Fakte indas aŭskulti lin prelegante pri io ajn, ĉar li altkvalite regas Esperanton; sed aldone lia prelego ankaŭ estis tre interesa, eĉ amuza, kiam li klarigis kiel la publiko malamikiĝas al kontraŭheroo Rikardo la 3-a en tiu tragedio.
Poste, mi ĉeestis la kunvenon de SAT. Oni informis tie pri ties ĵus okazinta kongreso en Moskvo, kaj ankaŭ pri la asocio. Floreal Liberto Gabalda legis ties kongresan rezolucion. Mi ankoraŭ ne komprenas, kial SAT ne havas budon en Universalaj Kongresoj. Je la oka kaj duono ĝis la unua matene okazis balo postbankeda, kie loka kantisto regalis nin per siaj kantoj.
La vendredon 28-an estis speciala tago por mi, ĉar mi unuafoje deĵoris ĉe la budo de Ateista Tutmonda Esperanto Organizo (ATEO), kune kun francino Claude Nourmont. Mi bedaŭris, ke mi ne havis filmilon, ĉar la vizaĝoj de la samideanoj, kiuj preterpasis nin, estis tre amuzaj. Ankaŭ estis tiuj, kiu haltis kaj demandis pri la faka asocio ATEO. Mi konsideras, ke ĝia ekzisto estas la plej solida argumento por pruvi, ke Esperanto ne estas sekto! Poste, je la oka kaj duono, mi vidis la teatraĵojn 
La poto, aktorigata de kroata Vida Jerman, kaj La ŝtelita letero, aktorigata de SEK (ensemblo kroata). Ambaŭ estas tradukoj de Zamenhof, sed la lasta havis pluan koreografion iom strangan, per kiu oni rediris la faman rakonteton de Edgar Allan Poe.
Sabato estas sankta tago en Izraelio, do ni ankaŭ ne kongresumis. Kelkaj el ni ekskursis al trisankta urbo Jerusalemo. Tie mi vizitis la Muron de Lamentoj, kaj konstatis, ke estas dividita en du partoj: unu por viroj (66 %) kaj alia por virinoj (33%).
Dimanĉon mi aventveturis al norda parto de la lando, Haifo kun amerikanino María. Tio ne estis en la programo, sed ĝi estis tre riĉa sperto el homa vidpunkto, ĉar ni ne estis viktimoj de rabista taksisto dank' al sindonema invito de usona paro, kiun hazarde ni trovis en la Monto Karmelo. Ili montris al ni Kesarean, la urbo de Herodes'. Kiam ni revenis en la kongresejon, ni ankoraŭ povis ĉeesti la koncerto de mirinda Elena Puĥova, kiu regalis nin per siaj esperante verkitaj kantoj, kelkaj de ŝi mem. Tio konsolis nin pri tio, ke ni perdis la koncerton gitaran de Duo Barcelona, kiu ludis verkojn de Bach, Granados, Grieg kaj ankaŭ la de mi plej ŝatata muzikisto, Fernando Sor.
La sekvintan tagon, la lastan lundon de julio (31-an) mi pigre trodormis ĉe mia hotelo, dum anoj de Muzika Esperanto Ligo -al kiu mi apartenas- renkontis. Poste oni diris al mi, ke nur kvar anoj renkontis, kaj tio vere domaĝas, ĉar MEL vere bezonas reveki. Estas retpaĝo pri MEL ĉe http://esperanto.dragonfire.net/mel.htm, kie oni povas eklerni pri la muzika fakasocio de UEA. Ni ne lasu velki la asocion, bonvolu.
Je la dekunua horo ni prezentis nian asocion
restarigatan ATEO, pri kiu ni kelkajn tagojn antaŭe informis ĉe nia budo. Kunvenis 27 kongersanoj el deko da lando, kiu intresiĝis pri la fakasocio, kies celo estas kunligi esperantistajn ateistojn kaj liberpensulojn. Ni proponis novan provizoran estraron: Prezidanto Ralph Dumain (Usono), Vicprezidanto Claude Nourmont (Francio), Sekretario Helga Rapley (Francio), Kasisto Dieter Rooke (Svislando), Redaktoro de la bulteno Ateismo: Jesuo de las Heras (Hispanio), kaj helpanto por specifaj taskoj Anna Lowenstein (Italio). Ni diskutis la celojn, kaj presentis la statutojn de la asocio. Ne temas, ke ni estas kontraŭ religio, sed por toleremo kaj kontraŭ premo de religio en la socia vivo. Ni intencas ankaŭ krei interretan paĝon kaj retliston, kaj ankaŭ kontakti samcelajn neesperantistaj asocioj.
Estas multe da interesoj, multe da fakaj asocioj en Universala Kongreso de Esperanto, kaj estas nur unu semajno por ili ĉiuj. Tial, kelkaj okazas samtempe, kaj oni devas elekti. Post la kunveno de ATEO, estis samtempe la Internacia Ĥoro, Monda Turismo, Aŭtora duonhoro, Strategia Forumo, KELI, Societo Lorenz (spiritismo) kaj ILERA (radioamatoroj). Mi elektis la Internacian Ĥoron, kaj sekve ne povis ĉeesti la kunvenon de radioamatoroj, al kies asocio mi apartenas antaŭ kelkaj jaroj. Sed kelkaj horoj poste, mi partoprenis la Internacian Vesperon, kio estis interesa novaĵo por mi. Mi kantis kun la Internacia Ĥoro, kaj ankaŭ mi ludis gitarsolon (Judea, de cigana aŭtoro Mario Escudero), honore al la gastiganta kongreslando. Mi neniam antaŭe ludis por tiom da homoj. La tuta vespero estis tre zorge kaj profesie pretigita de Elena Puĥova kaj Miĥail Bronstein. Elena, krom reĝisori ĉion, akompanis kantistojn per piano, kaj Miĥail kaj juna Tani aktoris fadenan rakonteton pri avo kaj nepino kun Biblio, kiu gluis la diversajn ludojn kaj dancojn de diversaj partoj de la mondo. La tuto daŭris du horojn.
La 1-an de aŭgusto la kongreson fermis oficiale por la lasta fojo Prezidanto Kep Enderby, kiu ne rekandidatiĝos por la posteno. Estis iom malgaje ĝisi tiujn amikojn novajn kaj malnovajn, sed post unu jaro eble ni renkontos denove en Kroatio. Kelkaj foriris tiun tagon, sed kelkaj el ni restis kune por postkongresumi en Jordanion...
Pri la Kongresa Temo, ĝi estis Lingvo kaj kulturo de Paco. Humphrey Tonkin skizis ĝin tre koncize kaj klare per sia prelego la 26-an de julio: Kia kulturo? Kia paco Kia lingvo? Li diris, ke Paco estas pli ol manko de milito, aŭ paca kulturo, kaj ke Esperanto celas krei kulturon de paco. Aparte kortuŝa estis tiu momento, kiam li asertis, ke paco estas kvalito de la vivo, ne simple ia licenco por mistrakti unu la alian laŭ ĉiuj rimedoj escepte de militado.Paco ne estas ŝtata aŭ kolektiva rimedo, sed individua: ĉe la kerno, la koro de Esperanto troviĝas du homoj el diversaj landoj kaj lingvoj, en konversacio neŭtrala kaj egala. Ĉio alia estas nur marĝena. Kaj notu, ke mi parolas pri koversacio: ne sufiĉas paroli Esperanton, oni devas ankaŭ povi aŭskulti Esperanton. Tutmondiĝo bazata en la angla havas kiel ĉefan malavantaĝon la homoneigo da homo. Esperanto konsistigas alternativan kulturon, kiu ne dependas de ekonomiaj faktoroj kaj potenciale povas ŝirmi diversecon de kulturoj. Dua avantaĝo de Esperanto estas, ke ĝi ebligas multe pli profundan ekkonon de aliaj homoj ol aliaj lingvoj en sama kvanto da tempo kaj energio. Esperanto estas vere poemo kiu ŝanĝas la mondkoncepton. La preleganto konkludis, ke Nia tasko estu larĝigi la mensojn de la homoj, ŝanĝi la manieron laŭ kiu ili rigardas siajn homajn sampecanojn kaj krei, surbaze de la poezia forteco de Zamenhof kaj lia lingvo, inkluzivan aliron al la problemoj de nia epoko, en kiu neniu homo estu forgesata, neniu homo estu sen espero: tio estas kulturo de paco.Li konkludis sian prelegon per kvin demandoj:
